Heilige boeken (godsdiensten en religies)
Vele religies hebben als grondslag heilige boeken. Bij ons bekend zijn bij voorbeeld de joodse Hebreeuwse Bijbel, de christelijke Bijbel en de islamitische Koran. Ook de hindoeïstische Mahābhārata, de boeddhistische Theravada, Mahayana of Vajrayana, de zoroastrische Avesta en de Edda van Ázatrú zijn voorbeelden van heilige boeken. Deze teksten zijn zeer oud. Zij komen voort uit vertellingen van generatie op generatie en werden opgeschreven en verspreid toen dit mogelijk werd. Zij omvatten de gebundelde ervaringen van mensen en volken met een goddelijke, het individu overstijgende macht. Deze ervaringen kunnen verwoord zijn in verschillende literaire vormen (genres): tijdloze verhalen, gedichten, gesprekken, uitspraken, verslagen, vergezichten.
De inhoud van de heilige boeken ligt min of meer vast. De teksten worden steeds weer onderzocht en uit oude en vaak dode talen vertaald. In latere tijden komen hieruit andere geschriften uit voort die nieuwe ervaringen met en inzichten in de oudere boeken onder woorden brengen. Elke traditie kent haar heiligen, mystici, goeroes, vertolkers, leermeesters en -meesteressen en hun volgelingen.
Aan de ene kant zijn teksten van heilige boeken sterk beïnvloed door de tijd, het land en de cultuur waarin de verhalen eerst werden verteld en later opgeschreven. Aan de andere kant zijn in de soms zo verschillende boeken vergelijkbare onderwerpen en vormen in de teksten te vinden: universele thema’s over mensen en het goddelijke. Zij vertellen over de omgang met de grote vragen van het leven, waar dan ook.
Heilige boeken worden door veel aangangers en gelovigen als goddelijke openbaring ervaren. Zeker de boeken waarin een godheid in een menselijke gedaante of als dierlijke wezens verschijnt, dragen deze opvatting in sterke mate. Maar ook religies zonder godheid kennen openbaringen van fundamentele inzichten over het leven die door mensen zijn doorgegeven, verteld, opgeschreven.
Zij allen zoeken hierin richtlijnen voor hun levensweg, naar antwoorden op de vraag: hoe kan ik leven?
Wijze lessen (literatuur, cultuur, wetenschap enz.)
Deze vraag: hoe kan ik leven? speelt in ieder mensenleven een rol, ongeacht de vraag of iemand een gelovig of religieus mens is, bij een geloofsgemeenschap of spirituele beweging is aangesloten of niet. Elk mens is op zoek naar woorden die hem of haar inspireren.
De teksten van heilige boeken spreken niet tot iedereen. De taal, de beelden en voorbeelden komen uit lang geleden tijden en brengen voor veel mensen een wereld met zich mee waarmee zij geen contact (meer) hebben.
Het kan zijn dat mensen zelf op zoek gaan naar nieuwe teksten die hen inspireren, die hun hart open laten gaan, die over hun eigen zoektocht gaan. Er zijn veel boeken, ook uit onze tijd. met spirituele teksten. Deze bevatten meestal in eigentijdse taal en vorm gegoten oeroude wijsheden. Ook romans of verhalen, klassiek of modern, kunnen mensen iets over levenswijsheid vertellen en hen raken.
Het kan ook zijn dat mensen onverwacht en plotseling door een tekst worden getroffen, een gedicht, een spreuk of een filosofisch stuk, een biografie.
Ook een leerboek, een historisch of wetenschappelijk boek over een vraag die in een mensenleven speelt, kan tot een heilig boek worden.
Daar waar de zoektocht naar levenswijsheid op woorden van betekenis treft: daar worden dode letters tot heilige teksten.
Persoonlijke voorbeelden
Wij mensen kijken om ons heen, we vergelijken wat wijzelf doen en wat anderen doen met elkaar. Wat vertelt de levenswijze van een ander aan ons? Zien we iets dat voor ons aantrekkelijk is, of juist niet? We kopieren en maken keuzes, vaak heel onbewust.
Sterker nog, kleine kinderen zuigen de levensstijlen en wereldbeelden van hun opvoerders en vertrouwenspersonen op en nemen die vanzelfsprekend aan. Pas later in het leven, meestal in de puberteit, leren zij deze vanzelfsprekendheden te bevragen en zelf een wereldbeeld te vormen. Hierbij spelen idolen die een andere wereld binnenbrengen een belangrijke rol.
Wij leren dus van en door voorbeelden. Een beroemdheid uit de sport, de cultuur, de politiek, de maatschappij, de wetenschap of welk ander gebied dan ook kan ons laten zien hoe je anders dan wijzelf in het leven kunt staan en naar de wereld kunt kijken. Dat kunnen evengoed levende personen zijn die in het (online) nieuws zijn als mensen die honderden of duizenden jaren geleden hebben geleefd en die wij alleen uit de overlevering kennen.
Wie is een goede gids voor onze zoektocht rond onze levensvragen?
Wie brengt ons op een dwaalspoor?
Dat zullen we in de loop van de tijd ontdekken.